Vật lý trị liệu cho bệnh nhân hậu COVID

Phác đồ vật lý trị liệu cho bệnh nhân hậu COVID.

I/ Vì sao cần vật lý trị liệu – phục hồi chức năng cho bệnh nhân hậu Covid

COVID-19 là bệnh có các triệu chứng hô hấp được gây ra bởi virus SARS-CoV-2, một tình trạng khẩn cấp toàn cầu. Sau đợt bùng phát dịch ở Việt Nam nói chung và thành phố Hồ Chí Minh nói riêng kể từ cuối tháng 4 năm 2021, số lượng bệnh nhân tăng đột biến.

Tuy số lượng bệnh nhân phục hồi rất cao và khả quan nhưng cũng để lại có một số di chứng từ đợt cấp tính trước đó do mục tiêu tấn công trực tiếp của virus, ảnh hưởng lên các hệ cơ quan nói chung trong đó có ở hệ hô hấp gây khó thở , ở hệ cơ – xương khớp gây đau cơ và co rút khớp. Từ đó, hình thành nên nhu cầu cấp thiết của xã hội về vấn đề Phục Hồi Chức Năng (PHCN) hô hấp và PHCN cơ –xương – khớp trên Bệnh nhân hậu COVID-19.

II/ Sinh lý bệnh: vật lý trị liệu – phục hồi chức năng

1/ Cơ quan Hô hấp: Triệu chứng hậu COVID-19 xuất hiện trên hệ hô hấp là rõ ràng và nặng nề nhất; các biểu hiện trên lâm sàng và cận lâm sàng; bao gồm:

Khó thở các mức độ từ nhẹ đến nặng, có thể xuất hiện và kéo dài trên 90 ngày chiếm 43,4% số bệnh nhân.

Ho kéo dài (gần 15%)

Đau ngực

Chức năng hô hấp suy giảm và tiến triển sang tình trạng tổn thương phổi xơ phổi hoặc tổn thương kéo dài.

Cơ chế – nguyên nhân khó thở/ Hậu Covid 19 có tổn thương phổi:

Vì covid-19 về cơ bản là một bệnh đường hô hấp, bệnh cấp tính có thể gây tổn thương đáng kể cho phổi và đường hô hấp thông qua sự nhân lên của SARSCoV-2 bên trong các tế bào nội mô, dẫn đến tổn thương nội mô và phản ứng miễn dịch và viêm rất mạnh. Những người vượt qua được nhiễm trùng cấp tính có thể phát triển các bất thường về phổi lâu dài, dẫn đến khó thở; tuy nhiên, hầu hết những người phát triển khó thở lâu dài sau covid-19 không có dấu hiệu tổn thương phổi vĩnh viễn hoặc lâu dài.

Có khả năng chỉ những người có nguy cơ cao bị khó thở, bao gồm cả người lớn tuổi, những người bị ARDS, những người phải nằm viện kéo dài và những người có các bất thường về phổi từ trước, dễ phát triển các thay đổi giống như xơ phổi. Tình trạng xơ hóa được quan sát thấy ở một số bệnh nhân khó thở liên tục có thể do các cytokine như interleukin-6 gây ra, và có liên quan đến sự hình thành xơ phổi. Huyết khối tắc mạch phổi đã được quan sát thấy ở bệnh nhân covid-19 và có thể gây hậu quả bất lợi ở những bệnh nhân bị covid kéo dài.

Cơ chế – nguyên nhân khó thở / Hậu Covid 19 không có tổn thương phổi: yếu cơ hoành, các kiểu thở sai, tâm lý lo sợ

2/ Cơ quan cơ – xương- khớp: việc đau cơ do tổn thương sarcolemma và teo sợi và tổn thương có thể đóng một vai trò nào đó gây ra mệt mỏi, cũng như một số yếu tố tâm lý và xã hội. Nhất là trên Bn có nền tảng đái tháo đương, loãng xương, giãn tĩnh mạch chân… hậu quả về cơ – xương – khớp sẽ nhiều và nặng hơn.

III/ Triệu chứng: vật lý trị liệu – phục hồi chức năng

1/ Các triệu chứng và khuyến khiếm thường gặp : Theo Chen N, được công bố trên tạp chí Lancet 2020, các triệu chứng thường gặp là:

Sốt (83-99%), Ho (59-82%), Mệt mỏi(44-70%), Chán ăn(40-84%), Khó thở kiểu thở nhanh (31-40%), Đau cơ(11-35%);

Một số triệu chứng không đặc hiệu bao gồm: đau họng, nghẹt mũi, đau đầu, tiêu chảy, buồn nôn, nôn mửa, mất khứu giác, vị giác;

Một số bệnh nhân lớn tuổi và người suy giảm miễn dịch xuất hiện một số triệu chứng không điển hình bao gồm: lơ mơ, mệt mỏi, giảm vận động, chán ăn, hôn mê và có thể không sốt;

Ở phụ nữ mang thai, các triệu chứng có thể xảy ra: như ho, sốt, chán ăn, các triệu chứng liên quan đường tiêu hóa tùy theo thể trạng và thời kỳ mang thai.

2/ Các triệu chứng và khiếm khuyết thường gặp tại Phòng Vật lí trị liệu Bệnh viện Đa khoa Vạn Hạnh:

Về Hô hấp: khó thở, rối loạn chức năng thở;

Về Thần kinh – cơ – xương khớp: lo âu, mệt mỏi, đau cơ, đau và cứng các khớp nhất là khớp vai.

Hiện tại, chúng ta chưa có các nghiên cứu rõ ràng đề cập đến các hậu quả, di chứng lâu dài của COVID-19. Các diễn tiến tiếp theo sau quá trình hồi phục chưa được mô tả một cách chi tiết. Tuy nhiên, có thể khẳng định rằng hệ hô hấp và Hệ cơ – xương – khớp là hai hệ cơ quan dễ bị thương tổn nhất ở các bệnh nhân hậu Covid 19 .

Chương trình PHCN hậu covid 19 sẽ dựa trên các khiếm khuyết hiện có của cụ thể từng bệnh nhân, không giới hạn về cách luyện tập, các bài tập, chủ yếu tập trung vào mục tiêu tăng cường khả năng thể chất và tâm lý. Chương trình PHCN này căn cứ trên chương trình

1/ PHCN hô hấp cho các bệnh phổi mãn tính như COPD

2/ PHCN các bệnh Cơ – Xương – Khớp

Mục tiêu chính của chương trình VLTL/PHCN tại Phòng VLTL của Bệnh viện Đa khoa Vạn Hạnh nhằm tạo một kế hoạch huấn luyện tốt cho các bệnh nhân Hậu Covid 19 về khó thở và về Hệ cơ – xương – khớp cũng như đồng thời theo dõi và báo cáo về các tình trạng diễn tiếp theo của bệnh lý.

IV/ Phác đồ điều trị VLTL/ PHCN trên bệnh nhân Hậu Covid 19 tại Phòng Vật lí trị liệu Bệnh viện Đa khoa Vạn Hạnh:

1/ Xử trí khó thở :

Tập hô hấp : a/Tập thở kiểu tăng thông khí phối : Tập luyện các cơ hô hấp, tập luyện sức bền, tập luyện kiểm soát nhịp thở, Tập luyện kiểm soát cơ hoành; b/Thở đúng cách, ức chế các mẫu thơ sai : 30 phút

Tập vận động toàn thân : tập mạnh cơ chi trên., tập mạnh cơ chi dưới trong đó chú ý tập cho BN bước đi đúng : 30 phút

2/ Xử trí Thần kinh – cơ – xương khớp : lo âu, mệt mỏi, đau cơ, đau và cứng các khớp:

Siêu âm điều trị : tại chỗ đau / Cường độ 03 mhz/ 07 phút

Điện xung : nhóm cơ gây mỏi cơ và đau cơ / dòng TEN / 20 phút

Tập vận động toàn thân hoặc vận động tại chỗ nơi khớp bị giới hạn tầm hoạt động: kéo dãn và duy trì tầm hoạt động khớp bị giới hạn / 20 phút

Hồng ngoại : tại khớp bị giới hạn cần tập kéo dãn / 20 phút

vật lý trị liệu – phục hồi chức năng

Tài liệu tham khảo :

Ths.BS Hồ Hoàng Kim – BV Nguyễn Tri Phương

CN PHCN Huỳnh Vạn Hưng – BV Đa Khoa Vạn Hạnh

Tài liệu : Phục Hồi Chức Năng năm 2006 – Hà nội

Tài liệu được biên soạn dựa: ”Pulmonary rehabilitation principles in SARS-COV-2 infection (COVID-19): The revised guideline for the acute, subacute, and post-COVID-19 rehabilitation” (Turk J Phys Med Rehab 2021;67(2):129-145)

———————-

Bệnh viện đa khoa Vạn Hạnh với tiêu chí “Người bệnh trên hết”